درمان اختلال بیش فعالی در کودکان

بیش فعالی چیست؟

بیش فعالی، نوعی اختلال است که با نام اختصاری ADHD شناخته می شود.

بیش فعالی نوعی اختلال رفتاری_رشدی است که باعث بروز واکنش‌ های تکانشی و اختلال در یادگیری خواهد شد.

بیش فعالی در کودکان بیش از افراد بزرگسال دیده می شود.

ممکن است این عارضه برای مدت زمان طولانی اختلالات تمرکز را در افراد به وجود آورد.

عدم درمان اختلال بیش فعالی در کودکان در دراز مدت مشکلات و عوارض خطرناک‌ تری را به همراه دارد.

ممکن است این کودکان بدون توجه به اختلال بیش فعالی دچار افسردگی یا اختلال دو قطبی شوند.

اگر بخواهیم اختلال بیش فعالی را طبقه بندی کنیم، دسته اول به اختلال نقض توجه مبتلا می شوند.

یکی از شایع‌ ترین انواع بیش فعالی است.

کودکانی که به اختلال نقص توجه مبتلا هستند، در انجام کارها و وظایف عادی خود به مشکل برخورده و نمی‌ توانند برای انجام کوچک‌ ترین فعالیت‌ ها تمرکز کافی داشته باشند.

با مرور زمان کودکان در پی اشتباهات و فراموش‌ کاری دائمی که دارند، منزوی‌ تر می شوند.

تمایلی به حضور در جمع و کلاس‌ های مربوط به گروه سنی خود را ندارند.

چنین اختلالی را می‌ توانید بر اساس نشانه‌ ها و الگوهای رفتاری کودکان متوجه شوید.

معمولاً این افراد سلامت روان و جسم خوبی نداشته و ممکن است با مشکلاتی مثل حواس پرتی دائمی درگیر باشند.

کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه به طور معمول نسبت به جزئیات و اتفاقات اطراف بی‌ توجه و بی‌ دقت هستند.

توانایی تمرکز برای کوچک‌ ترین مسائل را هم نخواهند داشت.

این کودکان نمی‌ توانند ارتباط چشمی با دیگران برقرار کنند و اغلب عدم توانایی در پیروی از قوانین و دستورالعمل‌ ها برای آنها سخت و دشوار است.

کودکان مبتلا به این نوع اختلالات بیش فعالی، قطعاً در برقراری نظم و انضباط ناتوان هستند.

به نوعی نمی‌ توانند این موضوع را تحلیل و پردازش کنند.

نوع دیگر بیش فعالی تکانشی نام دارد.

این عارضه زمانی اتفاق می‌ افتد که دیگر افراد متوجه می شوند، کودکان به طور مرتب دست یا پای خود را تکان داده و حالت بی‌ قرار دارند.

هنگام صحبت کردن دیگران به طور مکرر حرف طرف مقابل را قطع کرده و نمی‌ توانند در انجام امورات مختلف صبور و شکیبا باشند.

از مهمترین نشانه‌ های بیش فعالی تکانشی باید به بی‌ قراری دائمی کودکان اشاره کرد.

این افراد بیش از اندازه پرحرف می شوند و به طور معمول رفتارهای تکانشی را در آنها خواهید دید.

کودکان مبتلا به بیش فعالی تکانشی بیش از حد فعالیت فیزیکی دارند و نمی‌ توانند آرامش خود را در موقعیت‌ های مختلف حفظ کنند.

بیش فعالیت ترکیبی از شایع‌ ترین، انواع این بیماری است که باعث تغییر در رفتارهای کودکان شده و به طور قطعی با عدم تمرکز و حواس پرتی مواجه هستند.

این کودکان نه تنها رفتارهای تکانشی از خود نشان می‌ دهند، بلکه در برابر انرژی بسیار بالایی که دارند، مهار نشدنی به نظر رسیده و عمدتاً فعالیت‌ های مخرب انجام می‌ دهند.

علت به وجود آمدن بیش فعالی در کودکان

یکی از مشکلاتی که بسیاری از والدین با کودکان خود تجربه می‌ کنند، اختلال بیش فعالی است.

نگرانی والدین این است که چه عواملی باعث بروز بیش فعالی می شود تا بتوانند در موقعیت مناسب و با آگاهی بیشتر از بروز این اختلالات جلوگیری کنند.

تحقیقات گسترده‌ ای در این زمینه انجام شده است اما محققان تاکنون نتوانسته‌ اند علت اصلی بیش فعالی را به طور دقیق مشخص کنند.

پزشکان معتقدند که پیش فعالی از آن دسته بیماری‌ هایی است که دارای ریشه‌ های عصبی و ژنتیکی است.

تحقیقات نشان می‌ دهد که کاهش دوپامین از مهمترین علل به وجود آمدن بیش فعالیمی باشد.

این عارضه در کودکان بیش از بزرگسالان دیده می شود.

دوپامین یک ماده شیمیایی است که ترشح آن به طور قابل توجهی بر روی فعالیت مغز و بدن انسان تاثیرگذار است.

دوپامین باعث می شود تا انتقال سیگنال‌ های عصبی در سطح مغز با سهولت انجام پذیرد.

زمانی که مقدار دوپامین کاهش پیدا کند، ممکن است انتقال سیگنال‌ های عصبی مختل شده و احتمالاً فرد با بیش فعالی مواجه می شود.

می‌ توان گفت که بروز بیش فعالی به دلایلی مثل وراثت بستگی دارد.

مصرف الکل و دخانیات در دوره بارداری توسط مادر احتمال ابتلا به بیش فعالی را در کودکان افزایش می‌ دهد.

از طرفی قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ های خطرناک مثل سرب و سموم دفع آفات می‌ تواند بر پدیدار شدن این اختلال موثر باشد.

بازی‌های کامپیوتری و بروز بیش فعالی در کودکان

خیلی از کودکانی که به این بیماری دچار هستند، در حین بازی های ویدیویی رفتار های پرخطر و مشکل سازی را از خود نشان می دهند.

بازی های رایانه ای به گونه ای طراحی و ساخته شده اند که پاداش فوری دارند و برای کودک جذاب می باشند.

کودکان مبتلا به بیش‌فعالی بیش از حد بر روی بازی‌های کامپیوتری تمرکز می‌کنند.

اگر در حین بازی توقفی داشته باشند، اضطراب و عصبانیت خواهند داشت.

این کودکان این دسته از بازی ها را به دیگر فعالیت ها مانند ورزش و رفتن به مدرسه ترجیح می دهند.

چگونه بازی‌های کامپیوتری کودکان بیش‌فعال را محدود کنیم؟

• استفاده از رویکرد متعادل به جای سخت‌گیری شدید و حذف کامل بازی
• محدود کردن بازی کامپیوتری با جایگزینی فعالیت‌های دیگر مانند ورزش مفرح
• تشویق کودکان ADHD به نشستن و خواندن کتاب برای دقایق کوتاه
• توضیح قوانین بازی کامپیوتری و تشویق کودک برای رعایت آن‌ها

ویژگی های کودکان بیش فعال

• رفتار پرخاشگرانه داشتن
• دنبال جلب توجه کردن
• عدم اعتماد به نفس
• تند حرف زدن
• قطع سخنان دیگران
• جنب و جوشی زیاد
• رفتار تکانشگری داشتن
• عدم توانایی تمرکز و توجه طولانی هنگام انجام کارها
• ناتوانی در آرام نشستن
• پرت شدن حواس

سیزده اصل مدیریت

• بازخورد فوری به فرزند
• بازخورد بیشتر به فرزند
• استفاده از پاداش‌ها و پیامدهای بزرگتر
• استفاده از تشویق قبل از تنبیه
• یادآوری زمان برای کودک
• یادآوری اطلاعات مهم را در نقطۀ عملکرد
• یادآوری منبع انگیزش را در نقطۀ عملکرد
• عینی و عملیاتی کردن روش های حل‌ مسئله و تفکر
• دنبال ثبات و هماهنگی
• داشتن برنامه قبل از موقعیت‌های مشکل‌ساز
• فراموش نکردن ناتوانی کودک
• عدم شخصی سازی مشکلات فرزند
• تمرین بخشش

روش تشخیص بیش فعالی در کودکان

تشخیص این اختلال اصلا کار راحت و ساده ای نمی باشد و حتما باید توسط روانپزشک یا روانشناس انجام شود.

اگر کودک تا قبل از سن ۱۲ سالگی به‌طور مداوم مشکلات قابل توجهی در خانه یا مدرسه داشته باشد، متخصصین حوزه سلامت روان بررسی لازم جهت تایید بیش‌فعالی را آغاز می‌کنند.

آزمون ها و تست های مختلفی وجود دارد که اگر حداقل 6 تا از نشانه های این اختلال را داشته باشید از این تست ها برای کودکان استفاده خواهد شد.

سن بروز اختلال بیش فعالی کودکان

با توجه به اینکه عوامل ارثی در ایجاد اختلال ADHD نقش مهمی دارد، ممکن است علائم در دوران شیرخوارگی آغاز شود.

این اختلال به ندرت در زمان نوپایی تشخیص داده می شود.

شیرخواران مبتلا به اختلال بیش فعالی در گهواره فعالند، پرتحرک هستند و دست و پای خود را زیاد حرکت می ­دهند، خواب کمی دارند، کم غذا هستند و زیاد گریه می ­کنند.

شیرخوارانی که به این اختلال دچار می باشند تحت تاثیر دما، نور، صدا یا دیگر تغییرات محیط حالت آشفتگی پیدا می کنند.

بیش از حد معمول عکس العمل نشان می دهند.

لازم به ذکر است که این اختلال معمولا تا سن 3 سالگی شروع می ­شود.

به غیر از مواردی که در درجه حاد و شدی می باشد قبل از ورود به مدرسه و پیش دبستانی، تشخیص آن دشوار می باشد.

تا زمانی که اطلاعات معلم در مورد مقایسه توجه، تکانشگری و پرتحرکی کودک با همسالانش در دست باشد و علائم، حداقل در دو محیط بروز کند و همچنین با کارکرد تحصیلی و موقعیت­ های اجتماعی متناسب با رشد کودک تداخل کند.

علائم پیش فعالی در سنین مختلف

​علائم بیش فعالی در دوران نوزادی

• گریه به صورت مداوم
• آرام شدن به سختی
• عدم خواب کافی
• اشتهای متفاوت، گاهی پر اشتها و گاهی هم غذا نمی خورد.

علائم بیش فعالی در سن ۲ تا ۵ سالگی

• حوصله کمی دارد و به بازی های فکری مثل پازل علاقه نشان نمی دهد.
• عدم توانایی انجام کارهای مختلف
• عدم نظم در انجام کارهای شخصی
• عدم رعایت احتیاط

علائم بیش فعالی در دوره پیش دبستان

• بی قراری بسیار زیاد کودک
• کنجکاوی زیادی در سایر زمینه ها
• بد اخلاقی و بد قلقی
• تاخیر گفتار
• مشکل داشتن در کارهای ظریف

علائم بیش فعالی در دوران دبستان

• بروز رفتار مضحک
• آزار هم کلاسی ها
• رفتار خشن و پرخاشگری
• بی توجه به دستور معلم
• عدم توان توجه مداوم
• جا گذاشتن وسایل در مکان های مختلف
• عدم صبر
• تکان خوردن زیاد
•  فعالیت زیادی
•  تغییر زیادی در خلق و خوی
• عدم نظم و دقت کافی در انجام تکالیف مدرسه
• حرف زدن زیاد

درمان اختلال بیش فعالی در کودکان

اگر متوجه می شوید که کودکان در سنین مختلف با عدم تمرکز یا اختلالات رفتاری مواجه هستند، برای بررسی آسیب‌ های مختلف از جمله بیش فعالی حتماً به پزشک مراجعه کنید.

اگر بیش فعالی در موقعیت مناسب کنترل شود، درمان آن قطعی است.

اگر این عارضه بیش از حد پیشرفت کند احتمالاً کنترل آن کار سخت و دشواری خواهد بود.

متخصصان برای درمان بیش فعالی سعی می‌ کنند ابتدا چندین تست را از کودکان گرفته تا با روش‌ های تشخیصی بتوانند علت و شدت آسیب را مشخص کنند.

متخصصان با بررسی سوابق شش ماهه بیماران و معاینات بالینی فرد مورد نظر تا حدودی می‌ توانند اطلاعات تکمیلی را کسب کنند.

بعد از آن روند درمان آغاز می شود و متخصصان با توجه به شدت آسیب از محرک‌ های سیستم عصبی مرکزی استفاده می‌ کنند.

محرک‌ های سیستم عصبی مرکزی، متداول ‌ترین داروهایی هستند که برای کنترل بیش فعالی استفاده می شوند.

این داروها با افزایش ترشح هورمون دوپامین و نوراپی نفرین کمک می‌ کند که عملکرد مغز اصلاح شده و شرایط بهبود پیدا می‌ کند.

روش دیگر برای درمان بیش فعالی استفاده از داروهای غیر محرک است.

متخصصان تلاش می‌ کنند از داروهایی برای کودکان بیش فعال استفاده کنند که کمترین میزان عوارض جانبی را به همراه داشته باشد.

تجویز داروهای غیر محرک کمک می‌ کند تا سطح نوراپی نفرین مغز افزایش پیدا کرده و برای کنترل اختلالات رفتاری ناشی از بیش فعالی مناسب است.

گاهی اوقات کودکان مبتلا به بیش فعالی با عدم تمرکز یا رفتارهای تکانشی مواجه می شوند.

متخصصان در این موقعیت علاوه بر مصرف دارو، رفتار درمانی را برای کنترل بیش فعالی مناسب و موثر می‌ دانند.

هدف از انجام رفتار درمانی این است که بتوانند با آموزش روش‌ های کنترل و نظارت بر رفتار مبتلایان به این اختلال را به والدین آموزش دهند.

اعضای خانواده موظفند که در این جلسات شرکت کرده تا با استراتژی‌ ها و تکنیک‌ های مناسب بتوانند، با کودکان مبتلا به پیش فعالی به درستی ارتباط برقرار کنند.

عدم تمرکز در پی ابتلا به بیش فعالی مشکلات زیادی را برای کودکان به همراه می‌ آورد.

می‌ تواند مهارت‌ های اجتماعی و یادگیری فرد را تحت تاثیر قرار دهد.

در کنار سایر درمان‌ های گفته شده، به کودکان آموزش می‌ دهند که چطور مهارت‌ های اجتماعی را فرا بگیرند.

از کودکان می‌ خواهند که سایر وسایل خود را با دیگران به اشتراک گذاشته و در صورت نیاز از دیگران کمک دریافت کنند.

مقابله با آزار و اذیت نیز به کودکان مبتلا به بیش فعالی آموزش داده می شود.

بهتر است که در قدم اول رعایت نظم و نوبت را به آنها آموزش دهید.

برای درمان اختلال بیش فعالی در کودکان علاوه بر مراقبت‌ های تخصصی، مهارت‌ ها و مراقبت‌ های خانگی نیز به کودکان مبتلا به این اختلال کمک می‌ کند.

والدین موظفند که برای کودکان مبتلا به بیش فعال برنامه غذایی سالم و متعادلی را در نظر بگیرند.

انواع ویتامین‌ ها مثل زینک و منیزیم باید به طور مرتب در اختیار آنها قرار بگیرد.

داشتن تمرینات ورزشی مرتب در کنار خواب و استراحت کافی به درمان بیش فعالی کمک می‌ کند.

باید استفاده از انواع وسایل الکترونیکی مثل رایانه، تلفن همراه و تلویزیون را محدود کرده و مدیتیشن و مراقب را به آنها آموزش دهید.

توصیه می شود که از مصرف مواد آلرژی‌ زا و خوراکی‌ های فرآوری شده خودداری کرده و برقراری نظم و انضباط را در محیط خانه به کودکان آموزش دهید.

همچنین توصیه می شود که از روش‌ های تشویقی به جای تنبیه و ماخذه استفاده کنید و یک رفتار متعادل را با این کودکان در پیش بگیرید.

رفتار در منزل کودک بیش فعال

• فعالیت و جنب و جوش زیاد
• عدم توجه به صحبت های والدین
• عدم توانایی به پایان رساندن یک فعالیت
• مخالفت با والدین
• بی نظم شدید
• آشفته زیاد و سریع
• عدم حساسیت به درد
• وجود رفتار غیر قابل پیش بینی
• عدم خودباوری زیادی
•  علاقه به کارهای خطرناک
• عدم تبعیت از قوانین و مقررات
•  ضعف در پیروی از دستورات

آموزش، پشتیبانی و تدابیری برای والدین در درمان بیش‌فعالی

موارد زیر پیشنهادهایی است که ممکن است به بهبود رفتار کودک شما کمک کند:

ایجاد برنامه‌ٔ روزانهٔ ثابت

تلاش کنید هر روز از زمان بیدار شدن تا زمان خواب برنامه‌ٔ ثابتی را دنبال کنید.

پیدا کردن نظم و سامان

هرروز کودک خود را تشویق کنید تا لباس ها، کیف مدرسه و اسبای بازی هایش را در جای ثابتی قرار دهید تا احتمال گم شدن کمتر شود.

کنترل عوامل حواس‌پرتی

زمانی که فرزندتان در حال انجام تکالیف می باشد سرو صدا را کم کرده، تلویزیون را خاموش کرده و محیطی تمیز و آرام در اختیار او قرار دهید.

برخی از کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی هم اگر در حال حرکت یا گوش دادن به موسیقی در پس‌زمینه باشند، به خوبی یاد می‌گیرند.

پس کودک خود را زیر نظر بگیرید و ببینید چه چیزی مفید است.

محدود کردن گزینه‌ها

در موارد گزینه ای که کودک باید انتخاب کند، فقط چند گزینه کم ارائه دهید تا کودک دچار تحرک بیش از حد و فشار نکند.

از او بخواهید که بین این لباس یا آن لباس، این غذا یا آن غذا، یا این اسباب‌بازی یا آن اسباب‌بازی، یکی را انتخاب کنند.

حرف زدن واضح و دقیق با کودک

با توصیف آنچه می‌شنوید به کودک خود نشان دهید که به او گوش می‌کنید.

در صورت نیاز به انجام کاری، از دستورالعمل‌های کوتاه و روشن استفاده کنید.

کمک به برنامه ریزی کودک

اگر کاری پیچیده و دشوار می باشد آن را به مراحل کوچک تر و ساده تر تقسیم کنید.

برای کارهای طولانی، زود شروع کردن و داشتن زنگ تفریح ممکن است به کاهش استرس کمک کند.

استفاده از تعریف و تمجید یا سایر پاداش‌ها

استفاده از جدولی منظم و زیبا برای پیگیری رفتار های مثبت و فهرست کردن اهداف را در برنامه خود قرار دهید.

با گفتن آن به کودک یا پاداش دادن به تلاش‌هایش از روش‌های دیگر، فرزندتان را از عملکرد خوبش مطلع کنید.

حتما اهداف واقع بینانه انتخاب کنید.

به این نکته توجه داشته باشید که حتما گام ها کوچک باشد.

فرزندپروری و تربیت مفید

از دستورالعمل‌های مفید، وقفه‌ها یا حذف امتیازات به عنوان پیامدهای رفتار نامناسب استفاده کنید.

همچنین فرصت‌های مثبتی در تربیت کودک ایجاد کنید.

ممکن است موقعیت های خاصی برای کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی استرس زا باشد.

پیدا کردن فعالیتی که فرزندتان در آن عملکرد خوبی دارد چه در خانه، مدرسه، ورزش، هنر و … را تشویق کنید که تاثیر مثبت و بسیار خوبی را در پی خواهد داشت.

سبک زندگی سالم

غذای مقوی، فعالیت بدنی زیاد و خواب کافی مهم است.

اگر بیش فعالی در کودکان درمان نشود چه می‌شود؟

برخی از والدین تصور می‌کنند اختلال بیش‌فعالی در بچه‌ها همان بازیگوشی دوران کودکی است.

به دلیل این موضوع توجه زیادی به این مورد ندارند.

نکته بسیار مهم در درمان بیش فعالی این است که اگر در زمان مناسب درمان نشود، مشکلات بسیار زیادی را هم برای کودک و هم والدین در پی خواهد  داشت.

حتی برخی از کودکان با عوارض ناشی از بیش‌فعالی تا سنین بزرگسالی دست‌ و پنجه نرم می‌کنند.

مهمترین مشکلات شامل موارد زیر هستند:

• اختلال در یادگیری
• عملکرد ضعیف و افت تحصیلی
• عزت نفس پایین
• عدم کنترل صحیح احساسات
• عدم توانایی کافی برای دوست‌یابی و تعاملات اجتماعی
• انجام کارهای خطرناک و آسیب‌زننده به خود یا دیگران

تفاوت بیش فعالی و اوتیسم

از چند حیطه می توان تفاوت اوتیسم و بیش فعالی را بررسی کرد.

بررسی علمی و اجتماعی تفاوت این دو اختلال از مهم ترین اتفاقات ممکن است.

اگر بخواهیم تفاوت اوتیسم با بیش فعالی یا سایر اختلالات را بررسی کنیم، باید از تاثیرات عاطفی و اجتماعی آن آگاه باشیم.

بیش فعالی اختلالی می باشد که کودک به سختی می تواند تمرکز، توجه و آرام نشستن را داشته باشد.

اوتیسم گستره ای بسیار بیشتر از مشکلات عصبی می باشد.

فرد اوتیسمی مشکلاتی در زمینه مهارت‌های اجتماعی، برقراری ارتباطات و تفکر برای فرد مبتلا به وجود می‌آورد.

رفتارهای تکراری هم بخشی از طیف اوتیسم هستند.

در بیماری اوتیسم کودکان مبتلا، هیجانات را درک نمی کنند.

زمانی که اطرافیان کودک مبتلا به اوتیسم، از رفتار او عصبی می شوند، توانایی تشخیص حالت چهره و حتی عصبی شدن آنان را ندارد.

در حالی که بیش فعال بهدلیل کم توجهی و تمرکز نداشتن هیجانات را درک می کنند ولی توانایی ارتباط با محیط را ندارند.

کودکان بیش فعالی قواعد اجتماعی را به خوبی درک نمی کنند، پس نمی توانند عکس العمل های مناسبی در زمان مناسب از خود نمایش دهند.

این یکی از عمده ترین دلایل تنهایی این بیماران در جامعه می باشد.

با ادامه دریافت واکنش های منفی از محیط، کودک بیش فعال احساس می کند که به اندازه کافی خوب نیست و اعتماد به نفس و انگیزه فرد او هر روز بیش از روز قبل، کاهش می یابد.

از اصلی ترین چالش ها و مشکل افراد اوتیسم مشکل در برقراری ارتباطات، درک الزامات اجتماعی و انجام کارها و عادت‌های تکراری در بین آن ها می باشد.

خیلی از افرادی که وتیسم دارند در یافتن و برقرار کردن ارتباطات اجتماعی و دوست مشکل هایی را دارند.